Χριστουγεννιάτικες παραδόσεις

Οι Κωδωνοφόροι - Οι δρόμοι του κουδουνιού

Το τριήμερο, 6-7-8 Ιανουαρίου, στην Ανατολική Μακεδονία,  δονείται η περιοχή από την

κωδωνοφορία και από άλλα στοιχεία αποτρεπτικά του κακού, όπως δέρματα ζώων στα πρόσωπα (μάσκες), κουδούνια στη μέση, προσωπίδες, στάχτες. Έτσι, οι κάτοικοι των χωριών γιορτάζουν τα διονυσιακά δρώμενα από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι και τις μέρες μας. Όπως αναφέρουν συμβολικά υμνούν την ευετηρία δηλαδή την καλοχρονία που πατά σε δυο πυλώνες την ευγονία και την ευκαρπία.

Έως την 9η χιλιετία π.Χ. τα ανθρώπινα πατήματα ήταν του κυνηγού τροφοσυλλέκτη που γύριζε τη γη για να βρει τροφή, από τότε εμφανίζονται και τα πατήματα του καλλιεργητή που κάνει τη γη να γυρίζει γι αυτόν σε πρωτόγνωρους, παραγωγικούς κύκλους.

Με την ανακάλυψη της γεωργίας, η αμέτρητη έκταση, το χάος, γίνεται χωράφι, χώρος μετρημένος, ενώ η αδιάφορη εναλλαγή θερμών και ψυχρών περιόδων γίνεται πέρασμα από τον ένα παραγωγικό κύκλο στον άλλο, χρόνος μετρημένος.Οι γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες βίωναν τα περάσματα από τον έναν παραγωγικό κύκλο στον άλλο με την εξαιρετική ένταση που τροφοδοτούσε το δίπολο του φόβου και της ελπίδας. 

Φόβος απέναντι στο απρόβλεπτο και το ευμετάβλητο της κλιματικής συνθήκης που μπορούσε να απειλήσει τη σοδειά, άρα την επιβίωση της κοινότητας.

Ελπίδα για καλή συγκομιδή και υγιή αναπαραγωγή ανθρώπων και ζώων. 

Αυτά τα κοινά και διάχυτα στις κοινότητές τους ισχυρά αισθήματα ώθησαν τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους να επινοήσουν διαβατήριες τελετές, ιεροπραξίες ευγονικού και ευετηρικού-καλοχρονιάτικου-χαρακτήρα, κυρίως μιμητικές παραστάσεις των γεωργικών εργασιών, και να τις πυκνώσουν κατά το κρίσιμο πέρασμα από τον χειμώνα (εποχή εμφανούς νέκρωσης της φύσης), στην άνοιξη (εποχή αρχόμενης αναβλάστησης).

Με τις τελετές, τα δρώμενα όπως ονομάζονται, επικαλούνταν μυστηριακές, υπέρτερες των φυσικών δυνάμεων δυνάμεις, για να τις εξευμενίσουν, ώστε να ευεργετήσουν την κοινότητα: ευεργεσία σημαίνει ανανέωση της εμπιστοσύνης στη δύναμη της κοινότητας, στον συλλογικό της εαυτό, στην αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη της.

Η περιοχή της Θεσσαλονίκης, πάνω στον διάδρομο Θερμαϊκός-Αξιός-Μοράβας-κοιλάδα της Ουγγαρίας που διέτρεξε ο πολιτισμός των καλλιεργητών μεταδίδοντας, γύρω στην 7η χιλιετία π.Χ., τη γεωργία από το Αιγαίο στις ολιγομελείς κοινωνίες των κυνηγών της Μεσευρώπης, υπήρξε κεντροβαρική στην ανάπτυξη του νέου γεωργοκτηνοτροφικού πολιτισμού και των ιεροπραξιών του. 

Άλλοι τρεις διάδρομοι, δυτικά της ελληνικής χερσονήσου, διαπερνούν το ορεινό εμπόδιο των Άλπεων επιτρέποντας τη μετάδοση της γεωργίας έως την 5η χιλιετία π.Χ., από τη βόρεια ακτογραμμή της Μεσογείου στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη: το πέρασμα του Μπρέννερο στη Βόρεια Ιταλία, ο Ροδανός ποταμός πλάϊ στη Μασσαλία, η περιοχή Καρκασσόν δίπλα στα Πυρηναία. Περιοχές επίσης κεντροβαρικές σε ομοιόθετες ιεροπραξίες, δρώμενα γονιμικά, κωδωνοφορίες εκκωφαντικές και αποτροπαϊκές για τη συντριβή των ενάντιων στην επιβίωση των κοινοτήτων δαιμόνων και τον εξευμενισμό των φιλίων δυνάμεων.

Η γεωργία υπήρξε «μαθητεία αρετής και θάρρους» και είμαστε οι σημερινοί άνθρωποι παιδιά εκείνης της εποποιίας που χάραξε πάνω στη γη η γεωργοκτηνοτροφική κοινωνία καθιστώντας οικουμένη την πριν «ανώνυμη, ανυπόστατη, ερημωμένη» γη.

Αν ο προνεωτερικός άνθρωπος επινόησε τα εκκωφαντικά στην κλίμακα της κοινότητάς του κουδούνια για να εξορκίσει το κακό, και φαίνεται πως τα κατάφερε καλά, τί διαστάσεων κουδούνια να περιμένουμε από τον νεωτερικό άνθρωπο που σε δυόμισι μόλις αιώνες κατάφερε να απειλήσει τον πλανήτη;

Ίσως μια κωδωνοφορία συμπαντικής κλίμακας!

πηγή

σημείωση του φωτογράφου:

«Σε κάποιες φωτογραφίες είναι έντονοι οι συνειρμοί με την Ελληνική μυθολογία- κάποιοι από τους φωτογραφημένους, έχοντας στάχτες στα πρόσωπα τους θυμίζουν χάλκινα αγάλματα της αρχαιότητας. Σε άλλες, οι προβιές που φορούν δηλώνουν άμεσα τις αρχέγονες καταβολές τους. Ίσως να γίνεται και μία προσπάθεια αναφοράς στο μύθο με το χρυσόμαλλο δέρας. Το παιχνίδι του στησίματος με τις μορφές πίσω από τα πανιά, χωρίς τη χρήση του Photoshop, θυμίζει το θέατρο σκιών, ένα ακόμα στοιχείο της ελληνικής παράδοσης. Οι ανθρώπινες μορφές παίζουν με το γύρω περιβάλλον και δημιουργούν ένα διάλογο με αυτό. Συγκινησιακή φόρτιση την στιγμή της φωτογράφησης δεν υπάρχει. Ο θεατής των φωτογραφιών ερμηνεύει το τελικό αποτέλεσμα με τον δικό του τρόπο. Είναι πραγματικά ενδιαφέρον να αφήνεις την φαντασία του ελεύθερη.»

Οι Κλαδαριές

Σιάτιστα – 23 Δεκεμβρίου

Οι Κλαδαριές εντάσσονται στα έθιμα του δωδεκαημέρου, όπως αποκαλείται το διάστημα

από τα Χριστούγεννα και μετά. Η προετοιμασία για το έθιμο όμως, ξεκινά ήδη από τον Οκτώβριο. 

Η Κλαδαριά γίνεται από ξερά χόρτα, το λεγόμενο «Λόζιο», που τον μαζεύουν τα παιδιά από τα χωράφια ή αμπέλια αμέσως μετά τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου.

Συγκεκριμένα, την επόμενη του Αγίου Δημητρίου, στις 27 Οκτωβρίου, τα παιδιά και οι έφηβοι τρέχουν στα χωράφια και τις βουνοπλαγιές και μαζεύουν κλαδιά και ξερά χόρτα για την κλαδαριά. Ψάχνουν κυρίως κλαδιά κέδρου που έχουν ένα ιδιαίτερο άρωμα. Τα κλαδιά αποθηκεύονται σε μέρος ξηρό και παραμένουν εκεί για να ξεραθούν εντελώς και να μην έχουν υγρασία.

Στις 23 Δεκεμβρίου, η ετοιμασία ξεκινά ήδη από το μεσημέρι. Τα κλαδιά στοιβάζονται στον ανοιχτό χώρο όπου θα τελεστεί το έθιμο και δημιουργούν ένα τεράστιο σωρό. Ο σωρός ανάβει το βράδυ, από τα χέρια του γηραιότερου κατοίκου του χωριού. Τότε, οι κάτοικοι πιάνουν το χορό γύρω από την πυρά. Σε κάποια μέρη περιφέρονται γύρω από την πυρά και οι κωδωνοφόροι, άνδρες που κρεμούν κουδούνια και δίνουν στην όλη τελετή ένα χαρακτήρα αρχαιοελληνικού διονυσιακού δρώμενου. Το άρωμα των κέδρων δημιουργεί πράγματι μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα.

πηγή